Arizona breekt met sociaal pact

Jef Maes was voor het ABVV dertig jaar hoofdonderhandelaar rond de sociale zekerheid. Hij publiceerde er twee boeken rond en discuteerde met menige vertegenwoordigers van regeringen en werkgevers. “In geen tachtig jaar hebben we meegemaakt wat we vandaag meemaken”, zegt Jef. Sinds het Sociaal Pact dat na de tweede wereldoorlog geïnstalleerd werd om de economie te doen herleven, hebben we nog nooit zo een inleveringsoperatie meegemaakt. De sokkel onder de Sociale Zekerheid, die ons alleen een ziekteverzekering, werkloosheidsuitkeringen en een deftig pensioen bezorgden, wordt gewoon afgebroken.

Filip De Bodt: Die sociale zekerheid is al een tijdje gesplitst. Is daar een goede reden voor?

Jef Maes: Niet echt. In 2019 sloten Magnette en De Wever een akkoord waarbij de sociale zekerheid inhoudelijk in twee gesplitst werd: de beslissingen rond de schuld ervan en de pensioenen bleven federaal. Die rond gezondheidszorg en werkloosheid gingen gedeeltelijk naar de regio’s. Groenen en liberalen waren daar toen niet mee akkoord, tot grote woede van Conner Rousseau. Daar was evenwel geen enkele reden voor: wij hebben geen belang bij een armer Wallonië. Die regio was trouwens de rijkste in dit land tussen 1830 en 1960. Toen waren wij de armoezaaiers. Zo een splitsing kan je trouwens tot in den treure doordrijven: moeten we nu de kust gaan afsplitsen omdat daar het grootst aantal gepensioneerden wonen? Neen, de sociale zekerheid heeft een zo breed mogelijke basis nodig. In de toekomst zal trouwens blijken dat de vergrijzing groter is in Vlaanderen dan in Wallonië.

FDB: Het geld is op, zegt men.

JM: De overheidsfinanciën worden geplunderd, maar niet door de mensen die een uitkering krijgen. In twintig jaar tijd zijn we van 1,2 miljard naar 16 miljard bedrijfssubsidies gegaan: doelgroepsubsidies, taxshiften, nacht- en ploegenwerksubsidies… Arizona doet daar voor 1,5 miljard nog een schepje bovenop: optrekken van de maaltijdcheques, herinvoering van het loonplafond en extra kortingen op de patronale bijdragen… Men moet dan niet komen janken. De vorige regering liet de uitgaven voor pensioenen, ziekteverzekering en werkloosheidsuitkeringen nog licht stijgen, o.m. door de uitkeringen mee te indexeren. Dat was geen verspilling, maar terechte bestrijding van armoede. De uitkeringen voor gezinshoofden en samenwonenden liggen sowieso al onder de armoedegrens. Vooral werkloze samenwonenden worden getroffen: zij krijgen maar 770 €, of meer dan 300 € minder dan de armoedegrens. En wie aan een minimumloon gaat werken krijgt maar 2070 € of ongeveer dertig € meer dan die grens. Het minimumpensioen van een gezinshoofd ligt er ook al onder. Maar de vorige Vivaldi-regering deed wel een inspanning en bracht de armoede terug van 16,4 % in 2018 tot 12,3 % in 2023. Daar werd ze in de stembus evenwel niet voor gehonoreerd.

FDB: En toch horen we ook een groot deel van de publieke opinie zeggen dat onze sociale zekerheid (onder meer door onze pensioenen) onbetaalbaar is.

JM: Dat wordt een mantra dat in elk krantenartikel en TV-spot herhaald wordt. Ik heb daarnet al gezegd dat het gat in de begroting elders anders geslagen wordt, namelijk bij de bedrijfssubsidies. Volgens de OESO geeft België 20,1 % van zijn Bruto Product uit aan sociale zekerheid. Duitsland doet het met ietsje minder. In Italië (21,1 %), Oostenrijk (21,4 %) en Frankrijk (23,4 %) is het meer. Dat heeft zo zijn voordelen: in België gaat ongeveer 28 % van het inkomen van de mensen naar sociale uitgaven (ziekte- en andere kosten), berekende dezelfde OESO. In de VS is dat 30 %. Dat voel je direct in je portemonnee.

FDB: We leven toch langer, dus moeten we langer werken, zeggen veel politici.

JM: Het is niet omdat we langer leven, dat we gezond leven. De levensverwachting in België is gemiddeld 80,2 jaar voor mannen en 84,3 jaar voor vrouwen. Daarnaast is er ook de gezonde levensverwachting die veel meer zegt: tot wanneer kan je gezond en wel functioneren: voor hoogopgeleide mannen is dat 72 jaar en voor vrouwen 75 jaar. Wie laag opgeleid is, moet het met veel minder stellen: 61,5 jaar voor vrouwen en 62 jaar voor mannen. Hoeveel mensen kennen we niet die nog voor of net tijdens hun pensioen ziek worden? Kanker of een andere ongeneeslijke ziekte krijgen? Wiens lichaam fysiek volledig uitgeput is? Moeten die dan allemaal nog langer werken? Daarbovenop worden kort geschoolden nog eens gediscrimineerd: wie op zijn 16 beginnen werken is mag na 44 jaar op pensioen, als je zestig wordt. Wie later begint moet op zijn 63^ste maar 42 jaar gewerkt hebben. Het brugpensioen was daar eigenlijk een compensatie voor: op die manier kon wie in de fabriek werkte, nog een stukje van die discriminatie recupereren. Vooral metaalarbeiders maakten er statistisch het meest gebruik van, net als mensen uit andere zware sectoren. Ook dat gaat er nu aan.

FDB: Moeten we dan alles maar laten zoals het is?

JM: Neen, want er zijn inderdaad onrechtvaardigheden recht te zetten. Journalisten, parlementairen, gezagsberoepen en anderen hebben nog altijd het meest voordelen, terwijl vuilnisophalers niet eens kunnen genieten van enig voordeel als ‘zwaar beroep’. Stewardessen vliegen eruit, professoren niet. Alle ambtenaren verliezen hun voordelen. Vrouwen zijn nu ook de grootste slachtoffers: het overlevingspensioen valt weg onder je 67^ste. Fijn, je zal maar je partner verliezen om dan van de overheid nog een extra stamp te krijgen. Hetzelfde met het echtscheidingspensioen, waarbij vrouwen (die sowieso minder pensioen krijgen) ook nog een stukje konden inhalen. Werknemers zullen hun inkomsten uit pensioenen de volgende jaren zien dalen en zelfstandigen zien ze stijgen, ook al dragen die werknemers dan meer bij!

FDB: En wat met die andere pijler van de sociale zekerheid, de gezondheidszorg?

JM: Op dat vlak scoort België slechter dan het Europees gemiddelde. Dat heeft weinig te maken met de patiënten hoor, maar eerder met lonen van specialisten, dure medicijnen, een geprivatiseerde arbeidsongevallensector enzovoorts.

Filip De Bodt

Op 22 september 2025 komt Jef Maes op uitnodiging van Hart Boven Hard en in kader van Goed Geboekt spreken in Geraardsbergen.