“Dromerij! Al te gek!” Dat heb ik meermaals gehoord wanneer het verkiezingsprogramma van Forza Ninove ter sprake kwam. Een tweede woonzorgcentrum, een nieuw ziekenhuis, taxicheques voor ouderen, een hogere mantelzorgpremie… en het lijstje met ‘zorgvoorstellen’ gaat nog verder. Weten ze bij Forza Ninove niet dat dit volstrekt onbetaalbaar is, klinkt het nogal eens. En dat je, zelfs als je bijvoorbeeld het budget zou vinden voor een tweede woonzorgcentrum, eenvoudigweg geen personeel vindt?
Natuurlijk weet Forza dat. Maar die voorstellen zijn cruciaal voor de opbouw van het imago van de partij. Net zoals de gratis nieuwjaarsmaaltijden voor mensen met een laag inkomen of de gratis zomeruitstappen naar Bellewaerde, waar de partij al jaren gul mee uitpakt. Belangrijk is ook het gebruik van beelden in hun communicatie: lieve baby’s en lachende kinderen, of gezinnen, waar iedereen straalt van geluk en zorgzaamheid. De Amerikaanse psycholoog Jonathan Haidt verrichte hierover al jaren geleden baanbrekend onderzoek. Volgens hem draait het om het oproepen van de waarde ‘care’ – zorg – een van de fundamentele waarden van de mensheid. In dit geval wil Forza Ninove zich profileren als de zorgzame partij, in tegenstelling met andere partijen die vooral bezig zouden zijn met de eigen belangen en ‘de postjes’. Forza Ninove en het Vlaams Belang hadden vroeger dat imago niet, integendeel. Maar gaandeweg hebben ze hun imago kunnen bijsturen, met als gevolg dat heel wat kiezers de partij vandaag zien als sociaal en zorgzaam. Een voorstel voor een tweede woonzorgcentrum past naadloos bij die aanpak. Of neem het project Loket aan Huis, dat Forza Ninove enkele maanden geleden lanceerde. Burgers die zich niet zelfstandig naar het stadhuis kunnen begeven voor een identiteitskaart, krijgen thuis hulp van een personeelslid van de administratie, de laptop in de hand. In de pers bracht Forza Ninove dit groot naar buiten: een toonbeeld van hoe zorgzaam de partij met mensen zegt om te gaan.
Wie het programma van Forza Ninove aandachtig leest, merkt dat er twee belangrijke kanttekeningen te maken zijn. Het gaat niet om zorg voor de mensen, maar om zorg voor onze mensen. Wie daarbij hoort, heeft geluk; wie er niet bij hoort, valt uit de boot. Maar wie hoort erbij en wie niet? Wat zijn de voorwaarden om erbij te horen? Het antwoord op die vraag blijft vaag en dat is geen toeval. Men wil immers niet verdacht worden van racisme. Maar hun potentiële kiezers begrijpen de boodschap maar al te goed. Dat heet de techniek van het ‘hondenfluitje’: mensen horen het niet, maar honden wel. Extreemrechtse partijen beheersen die techniek perfect. Wanneer ze zeggen: “Het is tijd dat er aandacht is voor onze mensen”, bedoelen ze in feite dat linkse elites de ‘eigen mensen’ zouden hebben verwaarloosd ten voordele van ‘de anderen’ – moslims, vreemdelingen, Afrikanen… Nu, zo luidt de boodschap, is het tijd dat “onze mensen” eindelijk rechtvaardig behandeld worden. Daarmee raken ze een andere kernwaarde waar Jonathan Haidt het over heeft: rechtvaardigheid.
De titel van het verkiezingsprogramma van Forza Ninove voor de gemeenteraadsverkiezingen spreekt boekdelen: “Voor de toekomst van onze kinderen”. Op de cover prijkt een beeld van een moeder met baby. Onderaan staat de slogan “Orde op zaken!”. Daarmee benadrukt de partij haar twee strategische assen: enerzijds orde en veiligheid, anderzijds zorg voor “onze” families.
Grote verdieners
Er is nog een tweede opmerking te maken. Wie het stemgedrag van het Vlaams Belang in het parlement analyseert, ziet dat de partij regelmatig kiest in het voordeel van de grote verdieners en het grote kapitaal, eerder dan in dat van de gewone mensen. De partij valt vakbonden, nochtans dé verdedigers van werknemers, al jaren fel aan. Het Vlaams Belang moet ook niet weten van andere middenveldorganisaties. Dat is niet verwonderlijk, want voor extreemrechts mag er tussen “de leider” en “het volk” niemand staan. Geen vakbonden, geen UNIA of Liga voor de Rechten van de Mens. Alleen zo kan de leider zich rechtstreeks tot de mensen richten, zonder stoorzenders of tegenmachten. Bovendien worden in het ideale scenario journalisten brave jongens en meisjes die de partij en haar leider niet kritisch bevragen. Overdreven? Kijk naar wat er in Hongarije gebeurt, of naar de aanpak van Trump. Ook rechters lopen in de weg van extreemrechts, want zij verdedigen grondrechten en de rechtsstaat, terwijl partij en de leider alles zelf in handen willen houden. Daarom worden pers en justitie systematisch aangevallen en ondermijnd, om hun geloofwaardigheid af te breken.
Democratie gaat over veel meer dan om de zoveel jaar verkiezingen organiseren. Fundamenteel zijn de scheiding der machten met een onafhankelijke rechtspraak, een vrije en kritische pers en een sterk, dynamisch middenveld. Het feit dat extreemrechtse partijen precies daar de hakbijl in zetten, toont duidelijk dat ze niet alleen een extreemrechts beleid nastreven, maar tegelijk ook de fundamenten van de rechtsstaat willen ondermijnen. Wat in eeuwen strijd tegen autoritaire leiders en partijen is opgebouwd, moet volgens hen op de schop. Er staat dus bijzonder veel op het spel. Niet alleen in de VS, Hongarije en Nederland, maar ook in Vlaanderen en hier in Ninove. In zijn boek ‘De herschepping van de democratie’ legt Ico Maly dat haarfijn uit.
Laten we nog even terugkeren naar Jonathan Haidt. Voor rechts en extreemrechts is loyauteit aan de groep een fundamenteel principe. Dat zie je bijvoorbeeld bij Trump die topfuncties toewijst als beloning voor bewezen diensten, ongeacht de geschiktheid van de betrokkenen. Ook bij Forza Ninove speelt dat mechanisme. Via caritatief werk probeert de partij mensen aan zich te binden. Uitstapjes naar Bellewaerde of gratis nieuwjaarsmaaltijden – wie kan daar iets tegen hebben? Maar dit blijft steken in een 19de -eeuwse, puur caritatieve aanpak, die niet emancipeert. Dit is geen aanpak zoals die van organisaties in het middenveld, waarbij armen het woord nemen en zelf stap voor stap opnieuw architect van hun eigen leven worden. Bij Forza Ninove gebeurt precies het omgekeerde: hun aanpak houdt mensen afhankelijk van de partij, van de ‘patron’. Het is cliëntelisme anno 2025, wat electoraal zeer interessant is, maar structureel niets verandert.
Vandaag heb je als burger bepaalde rechten, ongeacht of je het stadsbestuur of de regering sympathiek vindt of niet. Worden die rechten geschonden, dan kan je naar de rechtbank stappen. Zo kan willekeur van de overheid vermeden worden. In de ideale wereld van extreemrechts werkt dat anders. Daar bouw je geen rechten op omdat je burger bent maar omdat je loyaal bent aan de groep en de leider. Onafhankelijke rechtspraak heeft zich daar niet mee te bemoeien. Trump volgt in de VS precies dat pad. Wat aanhangers van dat model wel eens vergeten, is het feit dat je vandaag in de gratie van de chef kan zijn, maar die morgen om eender welke reden kan verliezen. Bovendien moet je, zoals we opnieuw in de VS zien, de leider eren en trouw blijven. Is dat werkelijk het model dat we willen?
De volgende jaren zal het in Ninove en op tal van plaatsen in Europa draaien om fundamentele keuzes over wat voor samenleving we willen en hoe we de strijd tegen armoede zien. Kiezen we voor een rechtsstaat, gebaseerd op grondwettelijke rechten? Of schuiven we op naar een Trumpiaans model, waarin trouw aan de clan en de leider voorwaarden zijn om bijvoorbeeld een toelage van het OCMW te krijgen, een sociale woning of een bouwvergunning? In het eerste model zijn alle burgers gelijk voor de wet en kunnen ze bij de rechtbank terecht om willekeur van de overheid te vermijden. In het tweede model lijkt het voor sommigen misschien een warme, gezellige samenleving, maar blijft het risico op willekeur permanent aanwezig. Bovendien horen bepaalde mensen en groepen er eenvoudigweg niet bij, denk aan armen die nog geen twintig jaar in de stad wonen en daardoor geen recht hebben op een sociale woning. Die evolutie van het ene naar het andere model gebeurt stap voor stap, soms kordaat, maar vaak ook subtiel, verpakt in mediabeleid en geïllustreerd met de glimlach van een schattige baby op een foto.
Luc Barbé
Luc Barbé was parlementair voor Agalev en is vrijwilliger bij Denderhoop. Hij woont in Ninove en volgt er de situatie op de voet.
Dit artikel verscheen begin oktober 2025 in ons tijdschrift Uilenbulletijn. Je kan jou lid maken van onze vzw (kalenderjaar 2025), we sturen jou dan het vorige, huidige en later ook volgende nummer per post op. Tarieven: €10 sociaal (student, werkloos, pensioen,…), €25 standaard of €50 familie- of steunlidmaatschap. Overschrijven op het rekeningnummer van ’t Uilekot vzw: BE63 8919 1400 1708 met als mededeling ‘Lidgeld 2025’.
Wim Schrever Climaxi vzw
Geert Lenssens