‘We kunnen straten leggen met onderzoeken die aantonen hoe belangrijk kunst en cultuur zijn voor de sociale ontwikkeling van mensen en gemeenschappen. In essentie betekent cultuur iets voor de mens, die door dit be-tekenen zichzelf ontdekt en zich ontplooit in zijn context, de samenleving.’

In de gemeenten Oosterzele, Merel­beke, Destelbergen en Melle kondigden de vier burgemeesters het op Facebook aan. Ze waren erin geslaagd een gemeenschappelijk standpunt in te nemen: alle culturele evenementen, kermissen en culturele activiteiten zijn stopgezet van 1 augustus tot 30 september 2020. Dat klonk als volgt: ‘Met dank aan de korpsleiding voor de coördinatie, de collega-burgemeesters en alle schepencolleges van de vier gemeenten! Deze gemeenschappelijke visie biedt eenvormigheid in de zone. Je bent voor, of je bent tegen, maar tenminste duidelijk voor 68.000 inwoners (opgestoken duim).’

We zijn voor noch tegen, we kijken er vooral verbijsterd naar: komt cultuurbeleid voeren er vandaag op neer dat je zo weinig mogelijk risico’s neemt? Is het echt een pluim op de eigen hoed als je kortweg alles afschaft? Aan het reële coronarisico in deze gemeenten kan het niet gelegen hebben, veiligheid is niet de echte reden. Alles voor de duidelijkheid dan? Deze gemeenten zijn lang niet de enige. In meer dan negentig gemeenten in Vlaanderen werden alle culturele activiteiten stopgezet – van de plaatselijke kaartclub over een voorstelling van een amateurtheater tot alle voorstellingen in de culturele centra. Niets is nog mogelijk. Dit zijn bijna allemaal preventieve maatregelen, niet ingegeven door een aangetoonde verhoogde besmettingsgraad. In de voorbeelden die we kennen, is er niet overlegd met de sociale en culturele spelers. De beleidsmakers meenden dus ernstig – en dat zeggen we zonder ironie – dat ze hiermee goede beslissingen namen.

Leve het kleinschalige!

Tijdens de eerste coronagolf werd vaak benadrukt dat het lokale niveau weer belangrijker zou worden. Om toch nog te kunnen genieten van cultuur, zouden we voor een meer kleinschalige aanpak moeten kiezen, met minder risico op besmettingen. Veel culturele spelers kwamen met alternatieven op de proppen, zoals cultuur naar wijken of rusthuizen brengen. Nu meer en meer gemeenten ook deze kleinschalige culturele activiteiten zo goed als onmogelijk maken, zakt de moed in de schoenen. Onbegrip en kwaadheid maken dat de actiebereidheid met de dag toeneemt.De lokale realiteit van kleinere steden en gemeenten leent zich nochtans perfect tot coronaproof activiteiten. Er is geen grootschaligheid nodig, en ook geen massale geldstroom. Outdooractiviteiten, culturele activiteiten in sociale voorzieningen en scholen, kleinere bijeenkomsten met de nodige maatregelen … het is allemaal perfect mogelijk. Op voorwaarde dat lokale besturen bereid zijn om cultuur in hun gemeente mogelijk te blijven maken, want burgers en middenveld kunnen het niet alleen.

Het gaat in essentie over de waarde die we hechten aan cultuur in onze samenleving. Uit deze beslissingen leiden we af dat cultuur niet ‘essentieel’ wordt bevonden, want vonden we het belangrijk, we zouden het mogelijk maken. Het ‘recht op cultuur en maatschappelijke ontplooiing’ is een sociaal grondrecht, en dat betekent dat het niet individueel afdwingbaar is, maar dat de samenleving zich engageert om het mogelijk te maken, omdat ze érkent dat culturele activiteiten processen van betekenisgeving zijn, essentieel voor de maatschappelijke ontplooiing van mensen. We kunnen dit recht toch niet zomaar maandenlang tussen haakjes plaatsen? Denken we nu echt dat ons welzijn erin bestaat voldoende te eten, te winkelen, en eens een snoepreisje te maken met het vliegtuig?

Politieke moed

Alle culturele activiteiten afschaffen is niet enkel een economische en persoonlijke ramp voor kunstenaars en culturele professionals. Het is vooral een ontkenning van het sociale belang van cultuur voor de man in de straat. Een concert of een amateurtoneel gaat niet enkel over de muzikanten of de spelers op een podium, het gaat minstens evenveel over het publiek in de zaal.

We kunnen straten leggen met onderzoeken die aantonen hoe belangrijk kunst en cultuur zijn voor de sociale ontwikkeling van mensen en gemeenschappen. In essentie betekent cultuur iets voor de mens, die door dit be-tekenen zichzelf ontdekt en zich ontplooit in zijn context, de samenleving. En laat dit proces nu net, nu grootschalige evenementen nog onmogelijk zijn, op ideale maat gesneden zijn van kleinere steden en gemeenten. De Veiligheidsraad verruimde gisteren het kader voor de cultuursector. En hoewel proportionaliteit in het kader van zaalbezetting niet de algemene regel is, kunnen burgemeesters ­afwijkingen toestaan in overleg met de cultuurminister en op basis van de (goedgekeurde) sectorprotocollen. Anders gezegd, het lokale beleidsniveau speelt vandaag een cruciale rol.

We roepen de gemeentebesturen op om te stoppen met het opbod van het onmogelijke. Gebruik je politieke moed om verbeelding weer mogelijk te maken. Ga uit van het belang van culturele activiteiten voor je bevolking en werk in dialoog met de plaatselijke culturele, sociale en educatieve spelers aan een mooie herfst en winter. Covid-19 zal ons nog lang in de greep hebben, het is aan ons om er een leefbaar verhaal van te maken.

Filip Verneert, An De Bisschop en An Van Den Berg
Docent Kunstagogiek (School of Arts-Koninklijk Conservatorium Gent); Stafmedewerker kunst en cultuur (Demos vzw); Muzikant en doctoraatsonderzoeker (LUCA-KU Leuven).

Deze tekst wordt mee ondertekend door de Crisiscel Cultuur, het Live Sector Overleg en volgende ondertekenaars:.
Antwerps Kunstenoverleg, Maaike Afschrift (psychotherapeut) Luc Coene (voorzitter Strandpaal 28), Wim Claeys( muzikant), Katrien Daniels (Huis Alma), Ellen De Boeck (directeur De Federatie sociaal-cultureel werk en amateurkunsten), Filip De Bodt (medewerker vzw ’t Uilekot en vzw Climaxi), Johan De Boose (auteur), Veerle De Schrijver (docent sociaal werk Arteveldehogeschool), Hans De Witte (directeur KleinVerhaal), Lebuin D’Haese (beeldend kunstenaar bij sociaal-artistiek atelier deRuimte), Frank Dierens (acteur en theatermaker), Jeroen Keymeulen (directeur Koor&Stem), An Leenders (directeur Creatief schrijven), Jan Matthys (directeur Vlamo), Wim Oris (Leuvens Kunstenoverleg), Joke Quaghebeur (directeur Opendoek), Siebren Nachtergaele (wetenschappelijk medewerker & lector cultuurbeleid HOGENT), Nele Roels (Kortrijks Kunstenoverleg), Bart Rogé (directeur Demos vzw), Rudi Roose (docent sociaal werk Universiteit Gent), Sarah Scheepers (coördinator ella vzw), Wietse Van Daele (medewerker Graffiti vzw), Steven Vanderaspoilden (directeur Muziekmozaïek), Els Vaneffelterre (directeur JES vzw), Evelyne Van Hecke ( coördinator Moving Ground), Eline Van Hoye (directeur Fameus), Adinda Van Geystelen (Limburgs Kunstenoverleg), Freddy Van Vlaenderen (voorzitter Breedbeeld), Gregory Vercauteren (adviseur lokaal & regionaal erfgoedbeleid, FARO) Griet Verschelden, (docent sociaal werk HOGENT), Luk Verschueren (voorzitter Victoria Deluxe), Raf Walschaerts ( muzikant Kommil Foo), Marec Zeghers (House of Time).